Koniec z popularnymi przedmiotami w domach. Nowe przepisy UE wchodzą w życie

Substancje perfluoroalkilowe i polifluoroalkilowe, szerzej znane pod skrótem PFAS, to grupa związków chemicznych, które charakteryzują się wyjątkową odpornością na działanie wody, tłuszczu, promieniowania ultrafioletowego oraz temperatury. Właśnie ta odporność sprawia, że są niemal niezniszczalne – stąd przydomek „wieczne chemikalia”. PFAS nie ulegają naturalnym procesom rozkładu i pozostają aktywne w środowisku nawet przez tysiące lat. Co gorsza, mogą kumulować się w organizmach żywych – także ludzkich – prowadząc do długotrwałych skutków zdrowotnych.

Zaskakujące początki chemicznej rewolucji

Początki „wiecznych chemikaliów” sięgają lat 40. XX wieku. To właśnie wtedy, zupełnie przypadkowo, naukowcy pracujący nad projektem wojskowym w Stanach Zjednoczonych odkryli politetrafluoroetylen (PTFE). Substancja ta zaskakiwała odpornością na niemal wszystko: ciepło, chemikalia, wodę i tłuszcze. Szybko opatentowano ją pod nazwą handlową i rozpoczęto produkcję na masową skalę. Odkrycie to zainicjowało erę PFAS – rodziny tysięcy związków, które szybko znalazły zastosowanie w różnych branżach, w tym w przemyśle, gospodarstwach domowych i produktach konsumenckich.

Gdzie możemy znaleźć PFAS?

Skala obecności PFAS we współczesnym życiu jest trudna do przecenienia. Te substancje występują:

• w kuchni: w powłokach nieprzywierających patelni i garnków, w papierze do pieczenia, w tłuszczoodpornych opakowaniach, np. pudełkach na pizzę,
• w łazience: w wodoodpornych tuszach, podkładach, kosmetykach pielęgnacyjnych, a nawet w nitkach dentystycznych i pastach do zębów,
• w salonie: w meblach z powłoką odporną na plamy, w dywanach, które trudno zabrudzić, oraz w sprzęcie elektronicznym,
• w odzieży: w kurtkach przeciwdeszczowych, odzieży ochronnej i tekstyliach technicznych, które wymagają trwałości i odporności na warunki atmosferyczne.

Ich zastosowanie nie ogranicza się jednak do życia codziennego.

PFAS w przemyśle i technologii

W wielu branżach przemysłowych PFAS uznawane są za niezbędne. Używa się ich m.in. w produkcji półprzewodników dla elektroniki użytkowej, w hydraulice samolotów stosowanej przez przemysł lotniczy, w panelach słonecznych i turbinach wiatrowych w sektorze energii odnawialnej. Pianki gaśnicze używane na lotniskach oraz w rafineriach również zawierają PFAS – ich skuteczność opiera się właśnie na obecności tych związków. Medycyna korzysta z PFAS w produkcji implantów i urządzeń wewnętrznych, ponieważ zapewniają one trwałość, odporność biologiczną i bezpieczeństwo użytkowania.

Problem z PFAS polega na tym, że nie znikają z czasem. Ich struktura chemiczna jest tak stabilna, że nawet procesy oczyszczania ścieków nie są w stanie ich usunąć. W efekcie przenikają do wód gruntowych, dostają się do rzek i jezior, a finalnie – trafiają do naszych kranów. Nawet osoby mieszkające z dala od zakładów przemysłowych są zagrożone, ponieważ związki PFAS rozprzestrzeniły się globalnie. Obecnie mamy do czynienia z sytuacją, w której substancje stworzone kilkadziesiąt lat temu nadal są obecne w środowisku, a nawet w ludzkim organizmie.

PFAS a zdrowie – zagrożenia potwierdzone badaniami

Wyniki wielu niezależnych badań naukowych wskazują, że związki PFAS mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Wymienia się wśród nich m.in.: zaburzenia hormonalne, osłabienie odporności, uszkodzenia wątroby, a także nowotwory. Istnieją również przesłanki wskazujące na negatywny wpływ PFAS na rozwój płodu i funkcje neurologiczne. Im dłużej organizm ma kontakt z tymi związkami, tym większe ryzyko wystąpienia skutków ubocznych. Co więcej, ich eliminacja z organizmu ludzkiego jest bardzo powolna – czasem niemożliwa.

Planowane działania Unii Europejskiej

W obliczu tak szerokiej skali problemu, Unia Europejska przygotowuje kompleksowy plan ograniczenia, a następnie całkowitego zakazu stosowania PFAS. Plan ten ma objąć nie tylko produkcję, ale też import, obrót i użytkowanie produktów zawierających „wieczne chemikalia”. To jedna z największych i najbardziej ambitnych inicjatyw legislacyjnych w historii unijnej polityki środowiskowej, mająca na celu ochronę zdrowia 450 milionów obywateli.