Nowa pięciozłotówka trafiła do obiegu. Zobacz jak wygląda moneta z Tykocina

Nowa pięciozłotowa moneta z popularnej serii „Odkryj Polskę” przedstawia kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w Tykocinie – jedną z najbardziej reprezentatywnych budowli barokowych w Polsce północno-wschodniej. Moneta została wybita w standardzie obiegowym w nakładzie do 1 000 000 egzemplarzy. Można ją wymieniać w każdej placówce NBP po cenie nominalnej – dokładnie pięć złotych.

Emisja ta nie jest jedynie numizmatyczną ciekawostką. To symboliczne przypomnienie o wartości kulturowej mniejszych miejscowości, takich jak Tykocin, których historia odzwierciedla szersze procesy społeczne, religijne i urbanistyczne dawnej Rzeczypospolitej.

Urbanistyczna wizja Branickiego

Przekształcenie przestrzeni miejskiej Tykocina było częścią szerokiego planu Jana Klemensa Branickiego, hetmana wielkiego koronnego, jednego z najbogatszych i najbardziej wpływowych magnatów XVIII wieku. W latach 40. XVIII wieku Branicki rozpoczął ambitną reorganizację miasta, której celem było podporządkowanie układu urbanistycznego zasadom baroku.

W ramach tej koncepcji:

• wzniesiono monumentalny kościół parafialny,
• przekształcono rynek chrześcijański w reprezentacyjny plac miejski, w którego centrum w 1763 roku ustawiono pomnik Stefana Czarnieckiego,
• przebudowano synagogę w dzielnicy żydowskiej,
• oraz zbudowano nowy klasztor bernardynów.

Wszystkie te elementy tworzyły spójną, barokową wizję przestrzenną, podporządkowaną osi rynkowo-kościelnej – rozwiązanie niezwykle rzadkie w realiach ówczesnej Polski.

Architektoniczna perła Podlasia

Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w Tykocinie, usytuowany na wschodniej pierzei rynku, powstawał w latach 1742–1749. Główny korpus ukończono już w 1745 roku, a autorem pierwotnego projektu był prawdopodobnie Tomasz Bellotti II.

Dalsze prace przejął nadworny architekt Branickiego – Jan Henryk Klemm. To on zaprojektował:

• monumentalną fasadę,
• dwie kwadratowe, dwukondygnacyjne wieże-dzwonnice, mocno wysunięte przed lico fasady,
• arkadowe, trójprzęsłowe galerie łączące wieże z korpusem,
• bramę z popiersiami czterech ewangelistów (zrealizowaną w latach 1748–1749).

W około 1775 roku nad tympanonem fasady dodano schodkowy szczyt, zaprojektowany przez Józefa Sękowskiego, architekta z Białegostoku.

Sam kościół ma formę trójnawowej bazyliki ścienno-filarowej, orientowanej, z bocznymi nawami w formie ślepych kaplic. Korpus jest trójprzęsłowy, oparty na planie prostokąta, z prezbiterium o tej samej wysokości i szerokości co nawa główna.

Barokowe wnętrze i dzieła sztuki

Wnętrze świątyni jest utrzymane w stylu późnobarokowo-rokokowym. Większość wyposażenia została zamówiona przez Branickiego u najlepszych warszawskich artystów, choć część elementów wykonały warsztaty jego dworu białostockiego.

W ołtarzu głównym znajduje się obraz „Trójca Św.” autorstwa Szymona Czechowicza, jednego z najwybitniejszych malarzy epoki saskiej.

Szczególne znaczenie mają dwa portrety całopostaciowe przedstawiające Jana Klemensa Branickiego i jego trzecią żonę Elżbietę (Izabelę) z Poniatowskich Branicką. Oba obrazy, namalowane przez Antoniego Tallmanna, przeniesiono do świątyni na początku XIX wieku. Do dziś pełnią one funkcję pamiątkową i duchową.

Ogrodzenie z historią

Kościół oddziela od rynku żelazne ogrodzenie z monumentalną bramą, znajdującą się na osi fasady. Bramę tworzą dwa prostokątne, wysokie słupy z namiotowymi daszkami, na których umieszczono popiersia czterech ewangelistów. Ich autorem był rzeźbiarz Jan Chryzostom Redler – twórca znany z wielu realizacji w duchu barokowym.

Całość – świątynia, brama, rynek i otaczająca zabudowa – wpisuje się w ideę barokowej harmonii i hierarchii przestrzeni, której sercem miała być dominująca bryła kościoła. Tykocin jako przykład tak konsekwentnie przeprowadzonej koncepcji urbanistycznej należy do absolutnych wyjątków w architekturze przedrozbiorowej Polski.