Najkrócej rzecz ujmując: pozycja ta jest rozwinięciem opowieści o rodzinie Scheiblerów, skupiając się wokół Księżego Młyna oraz jego okolicach. Możemy dowiedzieć się z niej m.in. o tym, jak niegdyś funkcjonowały domy robotników, nazywane również famułami.
„Potęga Scheiblerów. Imperium”. Historia Księżego Młyna i jego okolic
Fabryki, wille i pałace, domy mieszkalne, szpitale, szkoły; wszystko to rozmieszczone na kilkudziesięciohektarowym obszarze Księżego Młyna i jego okolic – imperium stworzonego przez Karola Scheiblera, właściciela największej fabryki włókienniczej w mieście. Jej dwa „światy” – miniony i obecny – nakreśla nam dwoje autorów: Małgorzata Laurentowicz-Granas i Marcin Gawryszczak. W książce wydanej pod patronatem redakcji TuŁódź.pl znajdziemy wiele ciekawostek dotyczących architektury, historii i przeznaczenia poszczególnych obiektów, a także ich rewitalizacji. Muzealnicy zadbali również o rozległą bibliografię, która pozwala na dotarcie do wielu publikacji, a także o bogaty zasób archiwalnych fotografii.Książka dostępna jest w promocyjnej cenie, można kupić ją w promocyjnej cenie 59 zł na stronie Domu Wydawniczego Księży Młyn. Partnerem wydania jest Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi.
Famuły na Księżym Młynie. Początek koncepcji miast ogrodów
Lektura książki pozwala nam poznać między innymi historię famuł, czyli domów dla robotników. W Polsce zaczęto wznosić je już w XVIII w. – wtedy obejmowały jednak pracowników przemysłu ciężkiego; budowano je wówczas wokół kopalni na Górnym Śląsku. Zatrudnieni w przemyśle fabrycznym przeznaczonych im lokali doczekali się w drugiej połowie XIX wieku – wtedy też powstało osiedle „Księży Młyn”.Czym miało charakteryzować się domy dla robotników? W Potędze Scheiblerów. Imperium czytamy:
(...) Tego rodzaju domy powstały najwcześniej w Anglii i we Francji. Wyglądały prosto, surowo, pozbawione były dekoracji i jakiegokolwiek detalu architektonicznego. Ciekawostką może być fakt, że podczas Światowej Wystawy w Paryżu w 1867 roku w ramach działu poświeconego mieszkaniom robotniczym pokazano taki wzorcowy dom zbudowany z cegły polichromowanej1.
Karol Scheibler jako pierwszy wybudował, dziś już nieistniejący, kompleks domów robotniczych. Powstał w 1865 r. przy północnej części Wodnego Rynku, na obecnym placu Zwycięstwa.
Osiedle „Księży Młyn” zaczęło powstawać kilka lat później; budowano je od początku lat 70. i tak, jak rozbudowywano zakłady na tym terenie, tak samo też rozwijało się osiedle, tzw. famuły. Wraz z nimi tworzono okoliczne budynki socjalne: szkołę, sklepy, szpital oraz „dom kultury”, nazywany salą Bauma. Zespół domów robotniczych na Księżym Młynie ograniczony został ulicami: Fabryczną, Przędzalnianą, Tymienieckiego (niegdyś ul. Emilii, potem 8 Marca). Ich projektantem był jeden z najbardziej znanych łódzkich architektów, Hilary Majewski.
Co ciekawe, mimo unifikacji wyglądu każdego z domów osiedlowych, obowiązywała gradacja przydziału mieszkań – z książki dowiadujemy się, że np. w budynkach położonych bliżej przędzalni mieszkali majstrowie i ich rodziny. Autorzy zwracają uwagę również na to, że famuły na Księżym Młynie były swoistym zaczątkiem tego, co działo się w myśli socjalnej i urbanistycznej na przełomie XIX i XX wieku, a mianowicie – powstającej wówczas koncepcji miast ogrodów:
Osiedle to jest przykładem rozwoju myśli socjalnej i urbanistycznej, będącej jednocześnie jednym z ważnych kroków prowadzących do powstania na przełomie XIX i XX wieku koncepcji miast ogrodów2.
Idea ta przeciwstawiała się typowej zabudowie kapitalistycznej miasta – skupiona była raczej na niskich zabudowaniach i zwiększonym udziale terenów zielonych: ogrodów, skwerów czy parków.
_________________________________________________________________________
1 M. Laurentowicz-Granas, M. Gawryszczak, Potęga Scheiblerów. Imperium, Księży Młyn, Łódź 2024, s. 104.
2 Tamże, s. 106.
Komentarze (0)
Wysyłając komentarz akceptujesz regulamin serwisu. Zgodnie z art. 24 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o ochronie danych osobowych, podanie danych jest dobrowolne, Użytkownikowi przysługuje prawo dostępu do treści swoich danych i ich poprawiania. Jak to zrobić dowiesz się w zakładce polityka prywatności.