Produkty codziennego użytku mogą zniknąć przez nowe unijne regulacje

Unia intensyfikuje działania mające na celu usunięcie z rynku substancji per- i polifluoroalkilowych (PFAS), znanych jako „wieczne chemikalia”. Te trwałe związki chemiczne znajdują się w tysiącach produktów codziennego użytku, a ich odporność na rozkład powoduje kumulację w środowisku oraz organizmach ludzi i zwierząt.

Charakterystyka i zastosowanie PFAS

PFAS to grupa ponad 4700 syntetycznych związków chemicznych, które gromadzą się w środowisku i organizmie człowieka. Nazywane są „wiecznymi chemikaliami”, ponieważ niezwykle długo utrzymują się zarówno w naszym otoczeniu, jak i w ciele.

Badania wykazały, że narażenie na niektóre PFAS może być szkodliwe dla zdrowia. Ze względu na dużą różnorodność tych substancji i ich szerokie zastosowanie, szczegółowa ocena zagrożeń jest trudna. Dotychczasowe eksperymenty na zwierzętach wskazują, że PFAS mogą m.in. powodować:

• problemy z płodnością – zaburzenia cyklu menstruacyjnego oraz wydzielania hormonów u kobiet,
• zaburzenia hormonalne – wcześniejsza menopauza, nieregularność miesiączek oraz zmiany w poziomie estrogenów i androgenów,
• zaburzenia funkcjonowania tarczycy – co wpływa negatywnie na ciążę i rozwój płodu,
• uszkodzenia wątroby – zwiększenie poziomu cholesterolu, wzrost masy wątroby, zapalenie wątroby oraz podwyższony poziom aminotransferazy alaninowej w osoczu,
• nowotwory – rak jądra czy nerki.

Unijne regulacje dotyczące PFAS

W odpowiedzi na rosnące obawy związane z obecnością PFAS w środowisku i ich wpływem na zdrowie publiczne, Unia Europejska planuje wprowadzenie zakazu stosowania tych substancji w produktach konsumenckich. Komisarz UE ds. środowiska Jessika Roswall ogłosiła, że Komisja Europejska przygotowuje odpowiednie regulacje, które mają na celu wyeliminowanie PFAS z rynku konsumenckiego.

Wpływ zakazu PFAS na codzienne życie Polaków

Planowane restrykcje będą miały bezpośredni wpływ na codzienne funkcjonowanie mieszkańców Polski. PFAS są obecne w produktach takich jak odzież wodoodporna, naczynia kuchenne z powłoką nieprzywierającą czy opakowania żywności. Nowe regulacje zmuszają producentów do poszukiwania alternatywnych substancji, co może wpłynąć na dostępność oraz ceny niektórych produktów.

Działania poszczególnych krajów UE

Niektóre państwa członkowskie Unii nie czekają na wspólne decyzje i samodzielnie ograniczają stosowanie PFAS. Dania już w 2020 roku zakazała ich stosowania w papierowych i tekturowych opakowaniach żywności, a od lipca 2026 roku planuje zakaz sprzedaży odzieży, obuwia oraz produktów wodoodpornych zawierających PFAS.

Francja również podjęła zdecydowane kroki. 20 lutego Zgromadzenie Narodowe przyjęło pierwsze krajowe prawo dotyczące PFAS, które zostało zatwierdzone przez Senat. Od 1 stycznia 2026 roku obowiązywać będzie zakaz produkcji, importu, eksportu i sprzedaży produktów zawierających PFAS, takich jak odzież, obuwie, kosmetyki czy wosk narciarski. Do 2030 roku restrykcje obejmą wszystkie produkty tekstylne, chyba że zostaną uznane za „niezbędne do podstawowych zastosowań”. Nowe prawo nakłada na firmy obowiązek zapłaty 100 euro za każde 100 gramów PFAS uwolnionych do środowiska. Początkowo planowano zakazać także naczyń kuchennych, ale ostatecznie zrezygnowano z tego rozwiązania.

Wyzwania związane z eliminacją PFAS

Całkowite wycofanie PFAS stanowi wyzwanie ze względu na ich szerokie zastosowanie w przemyśle. UE dostrzega te trudności i przewiduje tymczasowe wyjątki m.in. w sektorze motoryzacyjnym, produkcji półprzewodników i energetyce odnawialnej. Powodem jest brak skutecznych zamienników w tych branżach oraz konieczność utrzymania konkurencyjności gospodarki na rynku globalnym. Komisja Europejska podkreśla jednak, że wyjątki mają mieć charakter przejściowy, a firmy będą musiały wdrożyć bezpieczniejsze alternatywy.

Alternatywy dla „wiecznych chemikaliów”

Wiele branż już teraz opracowuje zamienniki PFAS. Przemysł tekstylny testuje powłoki hydrofobowe na bazie silikonu czy parafiny. W gastronomii pojawiają się biodegradowalne opakowania ze skrobi kukurydzianej lub włókien trzciny cukrowej. Problemem pozostaje jednak trwałość i skuteczność tych rozwiązań. UE planuje wspierać przedsiębiorstwa inwestujące w technologie, które pozwolą uniknąć stosowania PFAS.

Polska na tle działań europejskich

Polska, podobnie jak inne państwa członkowskie, będzie musiała wdrożyć nowe regulacje UE. Świadomość zagrożeń związanych z PFAS wciąż jest niska, dlatego organizacje pozarządowe, takie jak Health and Environment Alliance (HEAL), prowadzą kampanie edukacyjne informujące społeczeństwo o tych zagrożeniach i sposobach ich unikania.

Obecnie brak jest samodzielnych inicjatyw ustawodawczych dotyczących PFAS na poziomie krajowym. Po wejściu w życie unijnych regulacji Polska będzie musiała przygotować strategie wdrożeniowe, angażując instytucje publiczne, przemysł oraz społeczeństwo obywatelskie.