Dostaniesz SMS, że musisz natychmiast opuścić dom. Wojsko pomoże się spakować

Podstawą działań RCB stała się ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej, która weszła w życie w styczniu 2024 roku. Wraz z nowymi przepisami Centrum zyskało nie tylko większe uprawnienia, ale i odpowiedzialność za przygotowanie krajowego planu ewakuacyjnego oraz koordynację działań wojewodów w czasie zagrożenia.

Już w pierwszych dniach obowiązywania ustawy rozpoczęto działania organizacyjne. „Praktycznie w drugim dniu po wejściu w życie ustawy już wystosowałem do szefa Sztabu Generalnego formalne pismo z prośbą o rozpoczęcie współpracy” – ujawnił dyrektor RCB Zbigniew Muszyński. W ten sposób zainicjowano współdziałanie struktur cywilnych z Siłami Zbrojnymi RP, które mają odegrać kluczową rolę w ewentualnej ewakuacji ludności.

Armia jako wsparcie cywilnych struktur

Jednym z najbardziej znaczących aspektów planowanych działań jest zaangażowanie Wojska Polskiego. Współpraca między RCB a Sztabem Generalnym WP ma charakter operacyjny i strategiczny. W razie zagrożenia to właśnie żołnierze mają wspomagać ewakuację – nie tylko zabezpieczać przemieszczanie się ludności, lecz również uczestniczyć w działaniach logistycznych, m.in. transportowaniu osób, organizowaniu punktów zbiorczych czy pomocy w pakowaniu.

Jak zaznaczył Muszyński, działania są prowadzone z poszanowaniem realiów terenowych: „Będziemy je szykowali z tym duchem, żeby nie narzucać czegoś na siłę, ponieważ wiadomo, że ludzie na dole najczęściej wiedzą lepiej, jak wygląda sytuacja”. Właśnie dlatego planowane wytyczne nie będą narzucane centralnie, lecz mają uwzględniać lokalne potrzeby i możliwości.

Lekcje z Ukrainy inspiracją dla Polski

RCB nie kryje, że wojna w Ukrainie odegrała ogromną rolę w zdefiniowaniu priorytetów działań. Polscy eksperci szczegółowo analizują ukraińskie doświadczenia z lat 2022–2024, obejmujące masowe ewakuacje z terenów objętych działaniami wojennymi – od Mariupola po Charków. Te realne przypadki pokazują, jak trudne i złożone jest szybkie przemieszczenie tysięcy ludzi w warunkach zagrożenia.

„Musimy wyciągać wnioski z tego, co się działo w Ukrainie i dostosować je do współczesnej rzeczywistości” – podkreślił dyrektor RCB. Oznacza to nie tylko analizę schematów transportowych, ale także uwzględnienie czynników psychologicznych, takich jak panika, stres, separacja rodzin czy potrzeba wsparcia psychicznego.

Ważną lekcją okazała się także kwestia dokumentacji. W Ukrainie wiele osób podczas ewakuacji straciło swoje dokumenty, co skutkowało problemami z dostępem do pomocy. Polska planuje uwzględnić ten aspekt w swoich procedurach.

System Alert RCB i zapasowe formy komunikacji

Jednym z filarów nowego systemu będzie technologia masowej komunikacji. Alert RCB, czyli system wysyłania wiadomości SMS do telefonów komórkowych znajdujących się na danym obszarze, ma być głównym narzędziem ostrzegania i informowania o konieczności ewakuacji. W sytuacji kryzysowej obywatel otrzyma wiadomość zawierającą instrukcje: gdzie się udać, co zabrać, do jakiego punktu się zgłosić oraz jak się kontaktować w razie potrzeby.

Jednak RCB ma świadomość, że sieci telekomunikacyjne mogą zostać uszkodzone w pierwszej fazie kryzysu, np. w wyniku ataku. Dlatego opracowywane są systemy rezerwowe, które obejmują komunikaty głosowe przez megafony, przekaz przez lokalne rozgłośnie radiowe oraz patrole informacyjne. Te tradycyjne środki komunikacji, choć mogą wydawać się przestarzałe, wielokrotnie udowodniły swoją skuteczność w warunkach ograniczonego dostępu do technologii.

Edukacja społeczna i poradniki ewakuacyjne

Ochrona obywateli nie kończy się na komunikatach i instrukcjach. RCB przygotowuje również kampanię informacyjną, której celem jest budowanie świadomości i odporności społecznej. Już teraz w internecie dostępne są poradniki na temat tzw. plecaka ewakuacyjnego oraz zasad postępowania w sytuacjach kryzysowych.

W planach znajduje się także dostarczenie wersji papierowych tych materiałów do każdego gospodarstwa domowego w Polsce. Władze chcą w ten sposób dotrzeć również do osób starszych i mieszkańców terenów, gdzie dostęp do internetu jest ograniczony. Przekazywane informacje mają uczyć, jak zachować spokój, co zabrać ze sobą i jak zadbać o bezpieczeństwo własne i najbliższych.

Rola wojewodów i konsultacje regionalne

Choć plan krajowy tworzony jest na poziomie centralnym, odpowiedzialność za jego realizację spoczywa na wojewodach. To oni będą podejmować decyzje o ewakuacji w swoich regionach, kierować działaniami służb, współpracować z samorządami i zapewniać realizację scenariuszy w zależności od lokalnych uwarunkowań.

RCB przeprowadziło konsultacje z przedstawicielami administracji wojewódzkiej. Zbierano zarówno opinie ustne, jak i pisemne, a także zorganizowano seminaria poświęcone planowaniu ewakuacji. Różnice między województwami są bowiem znaczące – ewakuacja z zatłoczonej Warszawy różni się diametralnie od działań w rozproszonych społecznościach wiejskich.

Konieczne jest także uzgodnienie procedur między województwami sąsiadującymi – migracja ludności z jednego regionu może oznaczać napływ tysięcy osób do drugiego, co wymaga wcześniejszej koordynacji i zaplanowania miejsc tymczasowego pobytu.

System na każdą sytuację kryzysową

Wbrew pozorom, plan ewakuacyjny nie powstał wyłącznie w kontekście wojny. Jego zakres obejmuje również inne zagrożenia: powodzie, pożary, katastrofy przemysłowe, awarie chemiczne czy nawet epidemie. System ma być uniwersalny, ale elastyczny – dostosowany do rodzaju i skali zagrożenia.

W tym kontekście szczególne znaczenie mają potrzeby osób wymagających specjalnej opieki: dzieci, osób niepełnosprawnych, przewlekle chorych czy seniorów. Ewakuacja takich grup wiąże się z koniecznością zapewnienia specjalistycznego transportu, sprzętu medycznego oraz obecności wykwalifikowanego personelu.

Państwo uczy się przed egzaminem

Minister spraw wewnętrznych Maciej Kierwiński już w marcu 2024 roku zaznaczył, że skuteczna ewakuacja wymaga wcześniejszego przygotowania nie tylko miejsc docelowych, ale też całej infrastruktury wspierającej. Nie może być mowy o improwizacji – każde opóźnienie może kosztować ludzkie życie.

Prace prowadzone obecnie przez RCB mają charakter prewencyjny. To inwestycja w bezpieczeństwo, która – jak wszyscy mają nadzieję – nigdy nie będzie musiała zostać użyta. Jednak w przypadku kryzysu, Polska chce być gotowa, by działać szybko, skutecznie i odpowiedzialnie.