"BIZNES Z NAUKĄ , NAUKA Z BIZNESEM"

Pierwsza Debata poświęcona była strategicznej wizji przestrzennego zagospodarowania kraju i jej wpływu na aglomerację łódzką i województwo łódzkie. Referat wprowadzający do debaty pod tytułem "Strategiczna wizja przestrzennego zagospodarowania kraju" na podstawie Raportu Polskiej Akademii Nauk  wygłosił Prof dr hab. Tadeusz Markowski. W swoim wystąpieniu  zwrócił uwagę na panujący w kraju "nieład przestrzenny" i konieczność przywrócenia właściwej roli długoterminowego planowania przestrzennego w kraju. Kluczowa jest  także koordynacja działań pomiędzy administracją rządową i samorządową z udziałem środowisk eksperckich w kreowaniu wizji rozwoju kraju, która powinna znajdować odzwierciedlenie w planach regionalnych i lokalnych.

Debatę moderował Jan Bocian, wzięli w niej udział  dr inż. arch. Sylwia Krzysztofik, dr hab. Dominik Drzazga, Ireneusz Jabłoński, Prof. dr hab. Tadeusz Markowski. W wyniku prowadzonej dyskusji z udziałem zebranych uczestników debaty zespół złożony z panelistów opracował rekomendacje mające istotne znaczenie dla przyszłości gospodarczej  i politycznej Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego i województwa łódzkiego. 

Zapraszamy do zapoznania się z rekomendacjami i ożywionej dyskusji na temat roli długofalowego zagospodarowania przestrzennego w tworzeniu przestrzeni dla rozwoju miasta i regionu. W najbliższych dniach w mediach społecznościowych Forum  zostanie opublikowane pełne nagranie wideo z I Debaty o czym niezwłocznie poinformujemy. 

Wnioski i głosy w dyskusji prosimy przesyłać do Rady Programowej Otwartego Forum Dyskusyjnego na adres e-mail: otwarteforumdyskusyjne@gmail.com

Wnioski z debaty na WZ UŁ

Diagnoza stanu

Planowanie przestrzenne, a w zasadzie jego brak, jest jednym z największych zaniedbań ostatniego trzydziestolecia, a tym samym stanowi wciąż jedno z największych wyzwań przed którymi stoi Polska. Znajdując się wciąż w początkowej fazie budowania społeczeństwa obywatelskiego zdolnego do świadomego ponoszenia odpowiedzialności za wspólnotę lokalną (samorząd) i narodową (kraj), należy ekspercko (ład spontaniczny nie działa w tym obszarze) określić zasady i ramy rozwoju osadnictwa i infrastruktury komunikacyjnej na potrzeby wewnętrzne i połączeń zewnętrznych (sąsiednie państwa), w funkcji uwarunkowań geopolitycznych. Jest to ogromna praca, której podołać mogą jedynie interdyscyplinarne grupy eksperckie dobrane wg. rzeczywistych kompetencji i jednocześnie wolne od bieżącej koniunktury politycznej oraz ograniczeń ideologicznych.

W przypadku gmin (miast i aglomeracji miejskich) planowanie przestrzenne jest jednym z dwóch kluczowych uprawnień gmin do stanowienia prawa miejscowego. Ma wpływ nie tylko na ład przestrzenny (funkcjonalność i estetyka miejsca), ale również na  jakość życia (zaspokajanie potrzeb podstawowych i wyższych) w danym obszarze, stosunki społeczne (migracje ludności) i gospodarcze (ekonomiczny standard życia) oraz może stanowić element przewagi konkurencyjnej w rywalizacji gmin o rzadkie zasoby, takie jak: ludzie (mieszkańcy i odwiedzający), kapitały (inwestycje publiczne i prywatne) oraz instytucje (podnoszące prestiż i atrakcyjność miejsca). W Łodzi, ze względu na uwarunkowania historyczne i wieloletni proces dewastacji ścisłego śródmieścia, przy jednocześnie szczęśliwie zachowanym wciąż ogromnym potencjale urbanistycznym i architektonicznym tego obszaru, dodatkową koniecznością jest poprawne zaplanowanie i konsekwentne przeprowadzenie proces rewitalizacji. Suma i skala tych wyzwań zdecydowanie przerasta możliwości i kompetencje urzędników JST nastawionych na administrowanie. Dlatego też, zwarzywszy dodatkowo na pragmatykę dnia codziennego, w której to dominuje doraźność działań, a nie perspektywa średnio i długookresowa, koniecznym wydaje się włączenie do procesów planowania i wyboru optymalnych metod realizacji grup eksperckich, rekrutujących się z akademików, ekspertów i praktyków życia gospodarczego. Włączenie takie powinno nastąpić na zaproszenie władz miasta, a przy jego braku (co ma miejsce obecnie) grupy te powinny samodzielnie się zorganizować i w trybie debat (takich jak ta 9.01.2023r. na WZ UŁ), konferencji, seminariów oraz warsztatów wypracować konieczne rozwiązania składające się na „Master plan”, tworzący pożądany ład przestrzenny i organizację życia społecznego w mieście oraz metody partycypacyjnej w jego  realizacji. Tak przygotowany program powinien czekać na otwarcie się „okienka możliwości”, które wcześniej czy później nastąpi.

W nowym dokumencie dotyczących długookresowej Koncepcji Rozwoju Kraju do roku 2050 (w opracowaniu rządowym)  należy zwrócić uwagę przede wszystkim na sprawy przestrzennego zagospodarowania kraju, które determinują rozwój kraju w długim okresie. Niezbędnym jest  przygotowanie analiz i propozycji do nowego dokumentu strategicznego na poziomie Krajowym – równoważnym do uchylonej Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju ze szczególnym uwzględnieniem:

• ponadregionalnych obszarów funkcjonalnych – Warszawa – CPK – Łódź
• nowych węzłów potencjalnego rozwoju wokół przystanków kolei dużych prędkości
• centrów rozwoju obszarów wiejskich – Parki Rolno-Przemysłowe Gospodarki Obiegu Zamkniętego
• budowa zaplecza naukowego i instytucjonalnego do nowego modelu gospodarki przestrzennej w konsekwencji zmieniających się uwarunkowań globalnych, europejskich, ponadregionalnych w obliczu zmian klimatu i kryzysu energetycznego.

Rekomendacje dla woj. Łódzkiego i Łódzkiego obszaru metropolitalnego w sferze zagospodarowania przestrzennego

• Realne włączenie się w Jednostek samorządu terytorialnego oraz organizacji gospodarczych i obywatelskich w rozwój centralnego metropolitalnego obszaru Polski  bazującego na powiązaniach strategicznych Łodzi z Warszawą
• Tworzenie publicznych banków terenów inwestycyjnych pod rozwój gospodarczy i zwarte osadnictwo celem wykorzystania szans związanych KDP i CPK
• Rozwój metropolitalnego systemu ekologicznego gwarantującego  poprawę bezpieczeństwa klimatycznego regionu
• Budowa systemów infrastruktury technicznej i ekologicznej stabilizującej gospodarkę wodną regionu i ofertę usług ekosystemowych
• Zbudowanie najsilniejszego w kraju ośrodka generacji stabilnego i konkurencyjnego (hybrydowego) systemu odnawialnej energii
• Wykorzystanie potencjału industrialnego dziedzictwa regionu w skali międzynarodowej
• Wykorzystanie lokalnego potencjału naukowo badawczego do monitoringu i analiz ekonomiczno- społecznych i środowiskowych procesów decyzyjnych dotyczących rozwoju

Na poziomie regionalnym konieczne jest

• Opracowanie spójnego programu osadnictwa dla Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego dla przeciwdziałania urbanizacji i rozlewaniu się miasta
• Zagwarantowanie rezerw przestrzennych dla rozwoju usług ekosystemowych i przemysłu.
• Stworzenie Regionalnego Ośrodka Analiz Strategicznych dla województwa i Obszarów Funkcjonalnych – ciągła ocena zmian, dostarczanie analiz strategicznych dla budowy przewag konkurencyjnych regionu,
• Opracowanie długoterminowej strategii transformacji energetycznej na bazie zasobów regionu.
• Budowa przewag konkurencyjnych na podstawie zasobów województwa z uwzględnieniem nowych wyzwań w rolnictwie i gospodarce obiegu zamkniętego.
• Opracowanie koncepcji reindustrializacji w obliczu zmian i transformacji globalnych łańcuchów dostaw.
• Analiza centrów innowacyjnych kompetencji ośrodków w województwie i budowa systemu wparcia przedsiębiorczości i innowacji poprzez huby innowacji i dzielnice innowacji – koncentracja zasobów ludzkich, kapitałowych, infrastrukturalnych dla planowania rozwoju.

Rekomendacje dla sfery planowania zagospodarowania przestrzennego Łodzi

Rozpoznane kierunki zagospodarowania przestrzennego Łodzi promowane po roku 1989, jej aktualne i antycypowane uwarunkowania i wyzwania rozwojowe oraz możliwe scenariusze – strategie rozwojowe, mogą być podstawą do sformułowania rekomendacji odnośnie sposobów prowadzenia polityki rozwoju przestrzennego miasta. Można je ukierunkować zarówno na przedmiot jak i na sposoby prowadzenia polityki rozwoju przestrzennego.

W odniesieniu do metod (technik) planowania miasta rekomendować można:

• położenie większego nacisku na prognozowanie trendów rozwojowych w połączeniu z rozwojem  metod scenariuszowych w planowaniu, ukierunkowanym na formułowanie różnych – potencjalnych – strategii rozwojowych Łodzi dostosowanych do różnych scenariuszy;  
• rozwijanie elastycznych metod planowania zagospodarowania przestrzennego – lepiej odpowiadających na różne możliwe scenariusze rozwojowe miasta.

W odniesieniu do fizycznego zagospodarowania przestrzeni miasta rekomendować można:

• konieczność poszukiwania nowych, atrakcyjnych funkcji i form zagospodarowania przestrzeni publicznych  (np. przestrzenie o cechach „hybrydowych”, łączące funkcje reprezentacyjne i rekreacyjne: place – zieleńce, place – skwery);
• uwzględnienie konieczności odnowy osiedli zabudowy wielorodzinnej (blokowiska) z drugiej połowy XX w. (→ np. osiedla-ogrody?);
• rozwijanie terenów pełniących funkcje rolnictwa i ogrodnictwa miejskiego (np. na wsch. od Nowego Centrum Łodzi w obszarze zielonego pasma usługowego [patrz: Studium…, 2010]);
• dalszą renaturalizację dolin rzecznych, lasów i innych obszarów umożliwiająca kontynuację realizację systemu Błękitno-Zielonej Sieci (co wymaga standardów kształtowania zielonej infrastruktury miasta od skali mikro do makro);
• uwzględnienie konieczności adaptowania niektórych obiektów biurowych (handlowych?) do nowych funkcji (usługowych? przemysłowych?);
• reindustrializację – umożliwienie lokalizacji i rozwoju nowoczesnych funkcji przemysłowych w różnych obszarach miasta, w tym w strefach przemysłowych i poprzemysłowych z drugiej połowy XX w, a także w strefie centralnej/ śródmiejskiej – zgodnie z ideą „mixed-use development”.

Rekomendacja dla planowania przestrzennego w skali regionalnej: 

Wzmocnienie rangi dokumentów regionalnych, szczególnie delimitacja terenów zurbanizowanych oraz ochrona terenów cennych przyrodniczo i posiadających walory krajobrazowe powinna być definiowana w skali aglomeracji i regionu, w sposób wiążący dla realizacji lokalnej polityki przestrzennej.  

Ograniczenie przypadkowej suburbanizacji na terenach otwartych. Związanie zakładanych kierunków rozwoju dla całej aglomeracji z sposobem realizacji inwestycji – priorytetowe działania w tym zakresie to wprowadzenie obligatoryjnej zgodności projektów z założeniami studium kierunków zagospodarowania przestrzennego przez ustalenie obowiązku zgodności decyzji o warunkach zabudowy z ustaleniami studium gminy oraz ustalenie stref z zakazem zabudowy w skali aglomeracji w sposób wiążący dla polityki gmin. 

Poprawa odporności regionu na zmiany klimatu i na sytuacje kryzysowe. Zwiększenie niezależności energetycznej na poziomie regionalnym i lokalnym przez dywersyfikację źródeł zasilania energetycznego i rozwój nieodnawialnych źródeł energii. Wzmocnienie odporności struktur zurbanizowanych przez: efektywne wykorzystanie terenów zurbanizowanych, zmniejszanie energochłonności obszarów zabudowanych, poprawę mikroklimatu miast, wzrost różnorodności struktur i funkcji, wzmacnianie wydajności systemów miejskich. 

Wzrost znaczenia mechanizmów finansowych w planowaniu przestrzennym. Wdrożenie zmian w finansowaniu sporządzania planów miejscowych oraz w finansowaniu przygotowania terenu pod zabudowę. Strefowanie zabudowy i intensywności urbanizacji może być korelowane przez dodatkowe rozwiązania finansowe jak: zróżnicowanie podatków i opłat, zróżnicowanie wysokości wymaganej partycypacji w finansowaniu infrastruktury technicznej. 

Popularyzacja mechanizmów planowania operacyjnego, które zapewni powiązanie z planowaniem inwestycji  budżetach gmin i ze wskazaniem listy inwestycji priorytetowych. 

Wprowadzenie do edukacji powszechnej elementów edukacji urbanistycznej, z uwzględnieniem podstaw gospodarki przestrzennej i z podkreśleniem ogromnych kosztów dowolnej eksploatacji przestrzeni i zasobów przyrodniczych.

Rekomendacje zatwierdzone przez Radę Programową Forum „nauka z biznesem/biznes z nauką” w dniu 19 stycznia 2023 roku.